Bir zamanlar İstanbul Boğazı'nın efendileri olan orkinoslardan eser kalmadı ama hikayeleri günümüze kadar ulaştı.
Bir zamanlar İstanbul Boğazı'nın efendileri olan orkinoslardan eser kalmadı ama hikayeleri günümüze kadar ulaştı.
ASLİ DİDARİ asli.didari@ensonhaber.com
1990'lara kadar Marmara'da bolca bulunan orkinoslar, o dönemde kendilerini avlayan balıkçılar zengin ediyordu. Bu saltanat yasak olduğu dönemde binlerce orkinos yavrusu avlanana ve nesilleri azalana kadar sürdü.
Geçtiğimiz yüzyılda orkinoslar İstanbul Boğazı’nda sıkça avlanır, balıkçılar teknelerine attıkları balıkları kıyıya vardıklarında yan yana dizer, önünde gururla poz verirlerdi. Balıkhaneleri dolduran orkinoslar mekanı bayram yerine çevirirdi.
Bazen de sırtladığı balıklarla şehrin sokaklarında dolaşan hamallar göze çarpardı. Orkinos balığın bereketinin simgesi gibiydi.
1909’dan 1923’e kadar olan tablolarda da İstanbul Balıkhanesine bir yıl içinde “denizden çıkarılıp” getirilen balıklar listesinde orkinos adı yazılıydı.
Ulusal gazetelerin 3’üncü sayfaları yakalanan orkinosların sayısı ve büyüklüğü ile ilgili haber yaparlardı.
18 Haziran 1981 Milliyet gazetesi 3’üncü sayfadan verdiği haberde sahile vuran 600 kiloluk orkinosa çok talip çıktığını ancak 38 bin 700 lirayı Samatyalı balıkçı Fehmi Akarsu’nun aldığı yazıyor.
25 Şubat 1986 Milliyet gazetesi 3’üncü sayfasında yer alan bir başka habere göre orkinos akını o kadar boldu ki avcı Engin Öztürk kıyıya yaklaşan balığı tabancası ile vurarak yakalamış ve bundan 200 bin lira para kazanmıştı.
08 Aralık 1986 tarihli Milliyet gazetesinde yer alan bir başka habere göre ise Marmara Denizi’nin sis kaplıyor ve sis orkinos sürüsünün kıyıya kadar sürüklüyor. Yakalanan tonlarca balık, hızlıca kıyıya çıkartılıp, bozulmamaları için buzla kaplanıyor. O kadar buz harcanıyor ki nerede ise buz bulmak karaborsaya düşüyor.
23 Aralık 1986 tarihli bir başka gazete haberinde ise gece yarısı yakaladıkları 1.000’e yakın orkinosun satılamayıp elde kaldığını haber veriyor. Haberde balıkçılar, satamadıkları balıkları uçak kiralayarak yurt dışına çıkaracaklarını söylüyor.
25 Aralık 1987 tarihli bir habere göre ise Kumkapılı 35 yıllık balıkçı Ahmet Fak, bir seferde tuttuğu 57 orkinostan bir yılbaşı ikramiyesi kadar kazanç sağladı. Yaklaşık 15 ton tutan balıkları bir Japon firmasına 1 milyar liraya satan balıkçı bir anda milyarder oldu.
05 Şubat 1989 tarihli gazete haberinde Çanakkale Boğazı’nda yakalanan binlerce yavru orkinos balığını manşete taşıyor. Balıkların büyüyüp gelişmeden yakalanmasının nesli açısından olumsuz bulduğunu söyleyen satırlar, bugünkü manzaranın nedenlerini de ortaya koyar cinsten.
21 Şubat 1989’daki haberde binlerce yavru orkinosun katledildiği yazıldı. Tutulan balıklara Almanya, Fransa ve Japonya talip oldu. Balıklar tutulmasaydı birkaç ay sonra 750 kiloya kadar çıkabileceklerdi.
23 Mayıs 1989’daki haber de benzer nitelikte balık katliamından söz ediyordu. Üstelik üreme ve gelişme dönemin olan Nisan-Eylül arasında avlanmaları yasak olmalarına rağmen yapılan bu kıyıma bazı balıkçılar bile “katliam” olarak nitelendiriliyor.
Orkinos, Ton balığı olarak da bilinir. Uskumrugiller (Scombridae) familyasından Thunnus, Euthynnus ve Katsuwonus cinsleri bulunur.
Çok hızlı yüzerler. Saatte 65-70 kilometre hızla yüzerler.
3 yılda erginleşirler. Olgunlaşmış orkinoslarının ağırlığı 1 tona, boyu 5-6 metreye kadar ulaşır.
Vücutları yuvarlak olup, ön kısmı büyük, arkaya doğru incelen bir yapıya sahiptir. İki dorsal yüzgeç arasında az bir mesafe vardır. 8 veya 9 adet pinnul denen yalancı yüzgeç bulunur. Bu yüzgeçler hem sırtta, hem anal yüzgecin arkasında bulunur. Vücudun üst tarafı koyu mavi veya siyah, yanlar gümüşi beyaz, karın yüzgeci arasında sarkık iki et parçası bulunur. Kuyruk yüzgecinin kenarı beyaz renklidir.
1 milyona yakın yumurta bırakabilirler. Mart, haziran, temmuz, ağustos ayları üreme dönemleridir.
Göçmen balıklardır. Genç orkinoslar, sürü halinde torik ve palamutlarla birlikte Boğaz’dan inerler.
Kendilerinden küçük balık türleriyle beslenirler. Sardalya, hamsi, tirsi, uskumru, torik, palamut, lüfer gibi balık sürülerini kovalar ve yerler.
Eti konservecilikte kullanılır.